İşveren Denkleştirme Derse Fazla Mesai Öder mi?
Malatya Avukat | İş Hukuku ve Tazminat Avukatı
İşveren “Denkleştirme Yapıyorum” Derse Fazla Mesai Ödemek Zorunda mı?
Av. Mehmet Mustafa Özünver | İş Hukuku ve Tazminat Avukatı
1. Giriş
İşverenler üretim ihtiyacına göre bazı dönemlerde işçileri daha uzun süre çalıştırabilir. Bu noktada en çok sorulan soru şudur:
“İşveren denkleştirme yapıyorum derse fazla mesai ödemek zorunda mı?”
İş Kanunu, cevabı “denkleştirme” ve “telafi çalışması” kavramlarıyla verir. Bu sistemler işverene esneklik sağlarken işçinin fazla mesai ücretine ilişkin haklarını korumayı amaçlar. Uygulamada kavramlar sıkça karıştırıldığı için hak kayıpları yaşanabilmektedir.
2. Hukuki Dayanak
4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesi denkleştirmeyi, 64. maddesi telafi çalışmasını düzenler. Haftalık 45 saatlik yasal çalışma süresi bazı haftalarda aşılabilir; ancak belirli bir dönem sonunda ortalama 45 saati geçmiyorsa fazla mesai sayılmaz. Esas olan, denkleştirme–fazla mesai ilişkisinde kanuni sınırların korunmasıdır.
3. Denkleştirme Nedir?
Denkleştirme; belirli bir dönem (ör. 2 ay, TİS ile 4 ay) içinde haftalık ortalama çalışma süresinin 45 saati aşmaması koşuluyla bazı haftalarda daha uzun çalışmaya izin veren sistemdir.
-
İşçinin rızası alınmalıdır.
-
Süre sınırları kanuni veya TİS ile belirlenir.
Örnek: 1. hafta 50 saat, 2. hafta 40 saat, 3. hafta 45 saat → toplam 135 saat → 3 haftada ortalama 45 saat → fazla mesai doğmaz.
4. Telafi Çalışması Nedir?
Telafi çalışması; işin zorunlu nedenlerle durması veya işçinin mazereti nedeniyle çalışılamayan sürelerin sonradan telafisidir.
-
Fazla mesai sayılmaz.
-
Günlük toplam çalışma 11 saati aşamaz.
-
Telafi, işin durduğu/mazeretin bittiği tarihten itibaren 2 ay içinde tamamlanmalıdır.
-
Uygulama için işçinin rızası esastır.
5. Denkleştirme ile Fazla Mesai Arasındaki Fark
Denkleştirmede ortalama 45 saatin aşılmaması esastır; bu şart sağlanırsa fazla mesai ücreti doğmaz. Ancak:
-
Haftalık 24 saatlik kesintisiz dinlenme verilmezse,
-
İşçi 7 gün aralıksız çalıştırılırsa,
-
Günlük azami çalışma sınırları veya kayıt düzeni korunmazsa,
yapılan çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilir ve ücrete hak kazanılır.
6. Uygulama İlkeleri (Genel)
-
Denkleştirme/telafi uygulamalarında yazılı planlama ve açık bilgilendirme yapılmalıdır.
-
İşçinin açık rızası alınmalı; vardiya ve süreler şeffaf biçimde duyurulmalıdır.
-
Haftalık dinlenme, günlük azami süre ve gece çalışması sınırlamaları titizlikle uygulanmalıdır.
-
Denkleştirme, işyerinin süreklilik arz eden fazla çalışma ihtiyacını perdelemek için kullanılamaz.
7. Doktriner Değerlendirme
Öğretide, denkleştirmenin dinlenme hakkını zedelememesi gerektiği vurgulanır. Anayasal güvenceler ve iş sağlığı–güvenliği ilkeleri gereği, aralıksız çalışma ve aşırı süreler yasaklayıcı sınırlarla çevrilidir. Denkleştirmenin amacı, esneklik ile korumayı dengelemektir; süreklileşmiş “telafi” veya “örtülü fazla mesai” hukuka aykırıdır.
8. Arabuluculuk, Delil ve İspat
-
İspat yükü ağırlıklı olarak işverendedir.
-
Puantaj, bordro, vardiya planları, dijital giriş–çıkış kayıtları ile iç yazışmalar esas delillerdir.
-
İşçi, kayıtların gerçeği yansıtmadığını tanık beyanları ve tutanak gibi delillerle ileri sürebilir.
-
Ücret ve fazla çalışma alacakları için zorunlu arabuluculuk başvurusu yapılmadan dava açılamaz.
9. Türkiye Genelinde Elektronik Duruşma ile Takip
Ofisimiz, Malatya merkezli olmakla birlikte Türkiye genelinde elektronik duruşma imkânı sayesinde denkleştirme, telafi ve fazla mesai uyuşmazlıklarında hukuki temsil sunar. Böylece müvekkiller bulundukları şehirden ayrılmadan süreci etkin biçimde yürütebilir.
10. Sonuç
“Denkleştirme yapıyorum” demek tek başına fazla mesai ücretini ortadan kaldırmaz. Kanuni koşullar ihlal ediliyorsa veya uygulama usulüne uygun yürütülmüyorsa, yapılan çalışmalar fazla mesai sayılır ve işçi ücrete hak kazanır. Uyuşmazlıklarda doğru sonuç için kayıtların denetimi, usule uygun planlama ve uzman hukuki destek önemlidir.
